Wat is SNOMED precies?

_{Marc de Graauw en Linda Mook}

In het advies van Nictiz aan het zorgveld wordt voorgesteld SNOMED stap voor stap in gebruik te nemen met als centrale vraag ‘Hoe gaan we samenwerken aan eenheid van taal met SNOMED over de sectoren heen’. Zie ook ons vorige artikel (“FHIR besluit en SNOMED advies“) hierover. Nictiz adviseert elke sector de komende maanden zelf een transformatieplan op te stellen. Vragen die men daarin beantwoordt zijn bijvoorbeeld: Wat is er nodig in de sector? Hoe groot is de veranderopgave? Nictiz ondersteunt de sectoren hierbij met kennis over SNOMED en faciliteert de samenwerking.

_{Photo by Kaffeebart on Unsplash}  

Maar wat is SNOMED nou precies? 

SNOMED  is een medische standaard voor het documenteren en coderen van medische gegevens zodat ze door computers verwerkt kunnen worden.  Het omvat gebieden als ziektes, symptomen, verrichtingen, behandelingen, apparatuur, medicatie. Het doel van SNOMED is het op een consistente manier indexeren, opslaan, ontvangen en verzamelen van medische data, ongeacht specialisme of zorglocatie. Tevens helpt het de inhoud van medische dossiers te structureren waardoor de variatie in de manieren om gegevens vast te leggen, te coderen en te gebruiken voor zorg en onderzoek wordt beperkt. SNOMED is gekoppeld aan andere internationale terminologieën, waaronder ICD-10, ICD-O en LOINC, via mappings die ook door SNOMED worden onderhouden.   

De structuur bestaat in de basis uit een aantal componenten.

1. Concepten hebben numerieke codes met een voorkeursterm  en synoniemen. Deze synoniemen zijn zeer goed bruikbaar voor zoekmachines en indien goed geïmplementeerd geschikt om snel, gedetailleerd medische gegevens vast te leggen of te tonen in diverse applicaties zoals patiëntendossiers.  Oudere concepten worden nooit verwijderd en zo blijft het mogelijk om historische data te blijven gebruiken en indien gewenst te vertalen naar een nieuwe code, omschrijving of taal.   

2. Relaties zijn verbindingen tussen concepten die weer een nieuw concept vormen. De ‘is-a’ relatie wordt gebruikt om specialisaties of juist verruiming van bepaalde concepten uit te drukken en ‘attribute’ relaties voegen additionele eigenschappen toe. 

3. Referentiesets worden binnen SNOMED gebruikt om subsets van concepten, beschrijvingen of relaties die relevant zijn voor een bepaalde implementaties te maken. Een SNOMED referentieset moet voldoen aan opgestelde karakteristieken (waarover later in dit artikel meer). Het opstellen van referentiesets is belangrijk bij de implementatie van SNOMED in Nederland.

SNOMED browsers

Toegang tot SNOMED om concepten te zoeken en te bekijken gaat via SNOMED browsers, waaronder de Nederlandse SNOMED browser van Nictiz. Via deze terminology browser zijn ook andere terminologie stelsels in te zien.

Ook de browser gemaakt door de SNOMED organisatie zelf is zeer bruikbaar omdat hiermee naast de internationale ook alle beschikbare nationale extensies bekeken kunnen worden.

De browsers zijn bedoeld om termen op te zoeken of subsets te maken en niet voor gebruik en vastlegging van gegevens. Zorgverleners maken dus voor de registratie van patiëntgegevens gebruik van door IT leveranciers gemaakte producten in applicaties. Over beschikbare en eventueel nodige tooling voor de implementatie van SNOMED in Nederland zullen we binnenkort nog een ander artikel publiceren.  

Releases en updates van SNOMED 

Bij elke release van SNOMED komen er concepten en beschrijvingen bij, worden concepten geüpdatet en op non actief gezet (deprecated). Het is altijd mogelijk om oude concepten te blijven gebruiken maar het wordt aangeraden om voor het maken van nieuwe gegevens wel de meest recente publicatie te gebruiken.  

SNOMED International brengt sinds 2022 elke maand een geüpdatete versie uit van de releasefiles. Nictiz gaat dit op (korte) termijn ook doen maar brengt vooralsnog om de 6 maanden een geüpdatete versie uit.

IT leveranciers met een SNOMED-licentie kunnen de Nederlandse SNOMED-editie downloaden via de Nationale Terminologie Server (NTS) of het MLDS-portaal en met deze bestanden hun eigen applicaties en software aanpassen. (Iedereen in Nederland kan via Nictiz kosteloos zo’n licentie krijgen.) Zij worden door Nictiz hierin ondersteund. Hoe vaak zij hun bestanden updaten naar een nieuwe versie verschilt per product en leverancier.  

Wie beheert de SNOMED standaard?

De International Health Terminology Standards Development Organisation (IHTSDO) is de eigenaar van SNOMED en verzorgt ook het onderhoud ervan.  Deze organisatie is in 2007 opgericht onder andere door Nederland als 1 van de 9 “charter members”. SNOMED International heeft momenteel 47 national Members over de wereld. Er is een SNOMED CT starter guide geschreven voor mensen die de ins en outs van SNOMED willen doorgronden. 

Nederland heeft zijn eigen SNOMED extensie 

In Nederland beheert Nictiz SNOMED. Naast het maken van vertalingen van concepten worden ook extra concepten en referentiesets toegevoegd voor gebruik binnen Nederland. Op verzoek voegt Nictiz dus concepten toe aan de Nederlandse extensie en draagt ook nieuwe concepten voor aan SNOMED internationaal voor opname in de internationale SNOMED release.  Nictiz coördineert daarnaast de integratie van SNOMED met nationale standaarden, zoals de Diagnose- en Verrichtingenthesaurus van Dutch Hospital Data (DHD).  

Belangrijk om te weten is dat niet alle SNOMED concepten van een nationale extensie voorkomen in de internationale versie maar alle concepten van de internationale versie wel in een nationale extensie. Daarnaast heeft Nederland niet alle concepten in de Nederlandse versie vertaald maar kan dat op verzoek van belanghebbenden wel doen.  

Gebruiken van (Nederlandse) referentiesets 
Een referentieset is dus een specifieke verzameling van SNOMED-concepten die voor een bepaald doel of domein zijn samengesteld. Deze referentiesets helpen zorgverleners en andere gebruikers om relevante medische begrippen eenduidig vast te leggen en worden door IT leveranciers ingebouwd.

Op dit moment worden Nederlandse referentiesets gemaakt en onderhouden door Nictiz. Het inhoudelijk beheer ligt idealiter bij vertegenwoordigers van de gebruikers van zo’n referentieset. Het is de bedoeling dat de sectoren de komende jaren starten met het definiëren van referentiesets voor hun beroepsgroep.

Een voorbeeld: de Optometristen Vereniging Nederland (OVN) heeft 3 lijsten opgesteld met optometrische diagnosen, verrichtingen en bezoekredenen die gebruikt worden voor de vastlegging van gegevens. Eenmaal vastgelegd kunnen deze gegevens gebruikt worden voor declaratie en bijvoorbeeld (anoniem) voor kwaliteitsregistraties.

Er zijn momenteel 3 soorten Nederlandse refsets gemaakt door Nictiz voor gebruik in  Nederland. 

1. De zogenoemde ‘simple reference sets’ die subsets zijn van SNOMED concepten die kunnen worden ingebouwd in applicaties voor het vastleggen van gegevens.

2. De ‘mapping reference sets‘ die een koppeling bieden tussen SNOMED en een andere code-of terminologie stelsel .

3. De derde soort zijn de taalreferentiesets waar o.a. de ‘Nederlandse taalreferentieset’ bij hoort maar ook vertalingen van medische termen naar een patiëntvriendelijk synoniem 

Dan zijn er nog een aantal andere speciale referentiesets die gebruikt worden voor juistheid van publicaties en het versiebeheer van SNOMED zelf, een set voor het terugvinden van de reden voor het deactiveren van bepaalde concepten en een set om een alternatief concept te vinden. Te veel om hier op in te gaan maar ook nodig en zeer bruikbaar bij de implementatie van SNOMED. 

Lees ook ons volgende artikel:

De SNOMED transformatie